| Περίληψη: | Στην διδακτορική μου διατριβή επιχειρώ μια λεξικολογική μελέτη του περιθωριακού λεξιλογίου της Νέας Ελληνικής. Ασχολούμαι με το λεξιλόγιο που χρησιμοποιούν περιθωριοποιημένες και μη κοινωνικές ομάδες, ανάλογα με την επικοινωνιακή περίσταση και με λέξεις και φράσεις που έχουν άσεμνο περιεχόμενο ή/και αναφέρονται σε μια έννοια ταμπού. Τα στοιχεία αυτά χαρακτηρίζονται από χαμηλή τυπικότητα και μειωμένη κοινωνική αποδεκτότητα. Εξετάζω το περιθωριακό λεξιλόγιο από διάφορες οπτικές ανάλυσης, και συγκεκριμένα από τυπολογική, μορφολογική, σημασιολογική και πραγματολογική σκοπιά.
Αναλυτικότερα, στο πρώτο κεφάλαιο παρατίθενται τα ερευνητικά ερωτήματα που έθεσα, περιέχονται πληροφορίες για τη δομή, τη διάρθωση της διατριβής, τις πηγές των δεδομένων μου και διευκρινίζονται κάποιοι όροι που υιοθετώ στη διατριβή. Στο δεύτερο κεφάλαιο αναφέρομαι στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του περιθωριακού λεξιλογίου, με βάση τη διεθνή βιβλιογραφία. Παρουσιάζω τις θεματικές και σημασιολογικές κατηγοριοποιήσεις που έχουν προταθεί, κυρίως για το περιθωριακό λεξιλόγιο της αγγλικής και προτείνω πιθανές κατηγοριοποιήσεις για το περιθωριακό λεξιλόγιο της Νέας Ελληνικής. Στη συνέχεια, αναζητώ τους λόγους χρήσης του περιθωριακού λεξιλογίου, οι οποίοι φαίνεται να διαφέρουν ανάλογα με τον χρήστη και ανεξάρτητες μεταβλητές, όπως η ηλικία, το φύλο κ.ά.. Τέλος, καταγράφω και παρουσιάζω τα ιδιαίτερα γνωρίσματα εννέα χαρακτηριστικών περιθωριακών λεξιλογίων της Νέας Ελληνικής, σύγχρονων και μη, τα οποία αποτελούν και το αντικείμενο της έρευνάς μου.
Στο τρίτο κεφάλαιο επικεντρώνω την προσοχή μου σε ζητήματα προέλευσης των περιθωριακών λέξεων και φράσεων. Ειδικότερα, ασχολούμαι με δάνειες λέξεις και προσφύματα από πρότερες φάσεις της ελληνικής και από άλλες γλώσσες (μεταξύ άλλων: αγγλική, ιταλική, τουρκική, γαλλική). Όπως προκύπτει από την εξέταση των δεδομένων, στα παλαιότερα περιθωριακά λεξιλόγια (π.χ. λεξιλόγιο της πιάτσας, των ρεμπέτηδων και καλιαρντά) τα δάνεια στοιχεία προέρχονται κυρίως από την τουρκική, ιταλική και γαλλική. Αντίθετα, στα σύγχρονα περιθωριακά λεξιλόγια (π.χ. λεξιλόγιο των νέων, των τοξικομανών, των φυλακισμένων, των φαντάρων και των φιλάθλων) τα δάνεια στοιχεία προέρχονται κυρίως από την αγγλική. Στο ίδιο κεφάλαιο, μελετώ και περιπτώσεις δανεισμού συντακτικής δομής και πραγματολογικής λειτουργίας, με έμφαση στην επιρροή από την αγγλική.
Στο τέταρτο κεφάλαιο μελετώ τις μορφολογικές διεργασίες της παραγωγής, της σύνθεσης, της σύμφυρσης και κάποιες ειδικές διεργασίες σχηματισμού των περιθωριακών λέξεων (μεταξύ άλλων, μετάθεση, περικοπή, ακρωνυμία). Όπως προκύπτει, το περιθωριακό λεξιλόγιο αξιοποιεί τις διεργασίες σχηματισμού λέξεων και φράσεων της Νέας Ελληνικής. Ενδιαφέρον, όμως, παρουσιάζει το μεγάλο εύρος συμφυρμών, που εμφανίζεται στο περιθωριακό λεξιλόγιο και ιδίως στο λεξιλόγιο των νέων. Αναφορικά με τις ειδικές διεργασίες, προκύπτει πως ιδιαίτερα παραγωγική σε όλα τα περιθωριακά λεξιλόγια είναι η διεργασία της περικοπής. Οι υπόλοιπες διεργασίες σχηματισμού λέξεων εντοπίζονται πρωτίστως στα σύγχρονα λεξιλόγια. Σχετικά με τις φράσεις που χρησιμοποιούν οι περιθωριακές ομάδες ή περιέχουν λέξεις με άσεμνο περιεχόμενο τις κατηγοριοποιώ σε φραστικά σύνθετα, ειδικές ονοματικές φράσεις και ιδιωματικές φράσεις, ανάλογα με τη δομή και τα τυπικά χαρακτηριστικά τους, ακολουθώντας την Ralli (2013).
Στο πέμπτο κεφάλαιο ασχολούμαι με τις σημασιολογικές σχέσεις που εμφανίζονται στο περιθωριακό λεξιλόγιο και συγκεκριμένα με την πολυσημία των περιθωριακών λέξεων που φαίνεται να είναι αποτέλεσμα των διεργασιών της μεταφοράς και της μετωνυμίας. Υιοθετώντας τις προσεγγίσεις του Cruse (1986, 2004, 2011) εντάσσω αυτές τις περιπτώσεις στην κατηγορία της μη γραμμικής πολυσημίας. Στο ίδιο πλαίσιο, ασχολούμαι, με περιπτώσεις εννοιακής μεταφοράς, ακολουθώντας τη θεωρία των Lakoff & Johnson (1980). Τέλος, στο κεφάλαιο αυτό μελετώ και περιπτώσεις επικάλυψης των δύο σχέσεων, της μεταφοράς και της μετωνυμίας, οι οποίες εντοπίζονται σε λέξεις από το άσεμνο λεξιλόγιο και σε φράσεις (Goossens 1990, 1995, 2003).
Στο έκτο και τελευταίο κεφάλαιο της διατριβής, ασχολούμαι με πραγματολογικά ζητήματα γύρω από το περιθωριακό λεξιλόγιο της Νέας Ελληνικής. Αρχικά, επιχειρώ να ερμηνεύσω αν και πόσο η χρήση περιθωριακού λεξιλογίου προσβάλλει το συνομιλητή σε μια αλληλεπίδραση και από ποια κριτήρια εξαρτάται. Προσπάθησα να προσεγγίσω αυτό το θέμα εισάγοντας την έννοια της προσβλητικότητας, την οποία όριζω μέσα από σχετικές έρευνες που έχουν γίνει για τον όρο offensiveness στη διεθνή βιβλιογραφία και υπό το πρίσμα της σχετικής θεωρίας της αγένειας. Στη συνέχεια, εξετάζω τα γλωσσικά μέσα που αξιοποιούνται από τον ομιλητή-χρήστη του ΠΛ, προκειμένου να μειωθεί ή να αυξηθεί ο βαθμός προσβλητικότητας μιας λέξης. Μεταξύ άλλων, ασχολούμαι με τη χρήση αξιολογικών επιθημάτων σε περιθωριακές βάσεις, την αλλαγή του γένους, τη κυριολεκτική ή μεταφορική χρήση της λέξης και την αντικατάστασή της από ορθοφημισμούς, ευφημισμούς και δυσφημισμούς. Στο ίδιο πλαίσιο, ασχολούμαι με περιπτώσεις εξάλειψης της προσβλητικότητας σε λέξεις του περιθωριακού λεξιλογίου της ελληνικής που με το πέρασμα του χρόνου έχουν χάσει την αρνητική τους σημασία και μετατράπηκαν σε μέσα ένδειξης οικειότητας.
Απώτερος στόχος μου με την έρευνα αυτή υπήρξε να αναδείξω και να αναλύσω τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ενός μικρού τμήματος του λεξικού της ΝΕ με μεγάλο εκφραστικό, σημασιολογικό και πραγματολογικό πλούτο.
|
|---|
