Γραμματική και λεξική όψη στην ήπια γνωσιακή διαταραχή και τη νόσο Alzheimer

• Κύριος συγγραφέας: Ρουμπέα, Γεωργία
• Άλλοι συγγραφείς: Μαρκόπουλος, Θεόδωρος
• Μορφή: Thesis
• Γλώσσα: Greek
• Έκδοση: 2017
• Θέματα: Ήπια γνωσιακή διαταραχή; Σημασιολογική μνήμη; Γραμματική όψη; Λεξική όψη; Alzheimer's disease; Mild cognitive impairment; Semantic memory; Grammatical aspect; Lexical aspect; 616.831 107 5

Στόχος της παρούσας εργασίας είναι να ελέγξουμε την ικανότητα κατονομασίας ρημάτων και παραγωγής γραμματικής όψης (π.χ. συνοπτικό έλυσα, μη συνοπτικό έλυνα) σε ασθενής με νόσο Alzheimer και Ήπια Γνωσιακή Διαταραχή. Ενώ προηγούμενες μελέτες έχουν επικεντρωθεί και στα δύο παραπάνω ζητήματα, μέχρι τώρα δεν είχε γίνει προσπάθεια σύνδεσής τους με την κατηγορία της λεξικής όψης, της λεξικής δηλαδή κατηγορίας στην οποία ανήκει ένα ρήμα (ρήματα δραστηριότητας, επίτευξης, ολοκλήρωσης, κατάστασης και στιγμιαία). Έτσι λοιπόν, ένας ακόμη στόχος είναι να εξεταστεί κατά ποσό μπορεί η λεξική όψη να επηρεάσει την ικανότητα κατονομασίας ρημάτων και παράλληλα πως η αλληλεπίδρασή της με τη γραμματική όψη μπορεί να οδηγήσει στην προτίμηση ενός εκ των δύο τύπων, συνοπτικού ή μη συνοπτικού. Μέθοδος: α) Διεξαγωγή πειράματος κατονομασίας εικόνας (picture-naming test), το οποίο αφορά την κατονομασία ρημάτων. β) Διεξαγωγή πειράματος συμπλήρωσης κενών προτάσεων (sentence-completion task), το οποίο αφορά τη συμπλήρωση του κατάλληλου τύπου γραμματικής όψης (συνοπτικό, μη συνοπτικό). Συμμετέχοντες: 4 ασθενείς (3 με Ήπια Γνωσιακή Διαταραχή, 1 με Alzheimer στο ήπιο στάδιο) και 4 υγιείς οι οποίοι λειτούργησαν ως ομάδα ελέγχου. Πειραματικό Υλικό: 100 ρήματα της Κοινής Νέας Ελληνικής τα οποία χωρίστηκαν αρχικά σε 5 κατηγορίες (20 ρήματα για κάθε κατηγορία ρημάτων) και στη συνέχεια σε δύο ομάδες των 50 ρημάτων όπου κάθε μία περιλάμβανε 10 ρήματα από κάθε κατηγορία (Λίστα 1, Λίστα 2). 100 έγχρωμες φωτογραφίες για το πείραμα κατονομασίας οι οποίες χωρίστηκαν σε δύο ομάδες (Ομάδα Α, Ομάδα Β). 100 ζεύγη προτάσεων (κάθε ζεύγος περιλαμβάνει μία πρόταση ερέθισμα ΠΕ και μια πρόταση στόχο ΠΣ) για το πείραμα συμπλήρωσης κενών προτάσεων τα οποία χωρίστηκαν σε δύο ομάδες (Ομάδα Α, Ομάδα Β). Υπόθεση-Ερευνητικό Ερώτημα: Σημαντικό ρόλο στο σχεδιασμό της παρούσας μελέτης και στον προσανατολισμό των βασικών στόχων και υποθέσεών της έπαιξε η έρευνα των Fyndanis, Manouilidou, Koufou, Karampekios & Tsapakis (2013). Ένα από τα ζητήματα που τέθηκαν στην έρευνα αυτή είναι αν οι επιδόσεις των ασθενών (μη αναμενόμενη προτίμηση συνοπτικής όψης σε σχέση με τη μη συνοπτική) μπορεί να οφείλονται σε διαταραχές της σημασιολογικής μνήμης και της μνήμης εργασίας. Ακόμη, σύμφωνα και με άλλες έρευνες και όπως γνωρίζουμε για τη νόσο οι ασθενείς με Alzheimer παρουσιάζουν διαταραχές στα ουσιαστικά αλλά και στα ρήματα σε επίπεδο ανάκλησης και κατονομασίας κάτι που οφείλεται σε βλάβη της σημασιολογικής μνήμης( Taler και Phillips, 2007; Adlam et al, 2006; Braaten et al 2006; Henry et al, 2004). Με βάση τα παραπάνω και προκειμένου να εξετάσουμε αν όντως οι επιδόσεις των ασθενών μπορεί να σχετίζονται με προβλήματα στη σημασιολογική μνήμη σχεδιάσαμε τις πειραματικές δοκιμασίες της παρούσας μελέτης. Το βασικό γλωσσικό φαινόμενο που εξετάζεται είναι η λεξική όψη καθώς αυτή αποτελεί φύσει σημασιολογική κατηγορία. Επιπλέον, πρέπει να τονίσουμε ότι παρόλο που στη δοκιμασία συμπλήρωσης κενών προτάσεων οι ασθενείς θα δοκιμαστούν και στη γραμματική όψη (συνοπτικό, μη συνοπτικό) οι προβλέψεις που έχουν διατυπωθεί για την πιθανή επίδοσή τους έγιναν με βάση την κατηγορία λεξικής όψης στην οποία ανήκει το κάθε ρήμα. Προβλέψεις: Στη δοκιμασία κατονομασίας οι ασθενείς αναμένεται να αποδώσουν καλύτερα στα στιγμιαία ρήματα (πχ. βήχω), στα ρήματα επίτευξης (πχ. σπάω) και στα ρήματα κατάστασης (πχ. κοιμάμαι) καθώς αυτά είναι λιγότερο σημασιολογικά περίπλοκα σε σχέση με τα ρήματα δραστηριότητας και ολοκλήρωσης που έχουν εσωτερική δομή, καθώς επίσης διάρκεια και εξέλιξη μέσα στο χρόνο και πιθανόν είναι πιο απαιτητικά ως προς την επεξεργασία τους. Στη δοκιμασία συμπλήρωσης κενών προτάσεων οι ασθενείς προβλέπεται να αντιμετωπίσουν δυσκολία στην συμπλήρωση μη συνοπτικών τύπων (πχ. έλυνα) στα ρήματα επίτευξης (πχ. κόβω) και στα στιγμιαία ρήματα (πχ. φτερνίζομαι) καθώς αυτά εκ φύσεως στη σημασιολογία τους δεν έχουν διάρκεια και εξέλιξη στο χρόνο αλλά είναι στιγμιαία γεγονότα χωρίς εσωτερική δομή. Σχετικά με τα ρήματα κατάστασης (πχ. αγαπώ), δραστηριότητας (πχ. τρέχω) και ολοκλήρωσης (πχ. χτίζω) αν και στη σημασιολογία τους έχουν διάρκεια, εσωτερική δομή και εξέλιξη στο χρόνο σημασιολογικά ελλείματα και βλάβη στις εκτελεστικές λειτουργίες πιθανόν οδηγήσουν τους ασθενείς στην προτίμηση της συνοπτικής όψης καθώς αυτή είναι λιγότερο απαιτητική αφού περιγράφει τις ενέργειες ως ένα ενιαίο και ολοκληρωμένο σύνολο. Αποτελέσματα: Στη δοκιμασία κατονομασίας και οι 4 ασθενείς σημείωσαν καλύτερες επιδόσεις στις κατηγορίες των ρημάτων δραστηριότητας και ολοκλήρωσης, ενώ πιο διαταραγμένες ήταν οι κατηγορίες των στιγμιαίων ρημάτων και των ρημάτων κατάστασης και επίτευξης. Στη δοκιμασία συμπλήρωσης κενών προτάσεων δεν φάνηκε να προτιμούν περισσότερο κάποιον από τους δύο τύπους γραμματικής όψης (συνοπτική, μη συνοπτική) και παράλληλα δεν εντοπίστηκε σχέση αλληλεπίδρασης μεταξύ λεξικής και γραμματικής όψης καθώς η κατηγορία στην οποία ανήκαν τα ρήματα δεν φάνηκε να επηρεάζει τους ασθενείς ως προς την προτίμηση είτε της συνοπτικής είτε της μη συνοπτικής όψης. Συμπεράσματα: Όσον αφορά τις πειραματικές δοκιμασίες οι προβλέψεις που είχαν διατυπωθεί επιβεβαιώθηκαν σε ένα βαθμό. Στη δοκιμασία κατονομασίας οι ασθενείς παρουσίασαν χαμηλές επιδόσεις οι οποίες ερμηνεύονται από τη βλάβη στη σημασιολογική μνήμη, ενώ η καλύτερη επίδοσή τους στις κατηγορίες των ρημάτων δραστηριότητας και ολοκλήρωσης αν και δεν αναμενόταν πιθανόν υποδηλώνει ότι σημαντικό ρόλο στην κατονομασία παίζει και η λεξική όψη. Ακόμη, στο πείραμα συμπλήρωσης κενών προτάσεων η λεξική όψη δεν φάνηκε να επηρεάζει τους ασθενείς προς την επιλογή ενός συγκεκριμένου τύπου γραμματικής όψης (συνοπτική και μη συνοπτική όψη).