Η μορφολογική διαδικασία του υποκορισμού στη διαλεκτική ποικιλία της ελληνικής : σύγκριση με την ΚΝΕ

• Κύριος συγγραφέας: Μελισσαροπούλου, Δήμητρα
• Άλλοι συγγραφείς: Ράλλη, Αγγελική
• Μορφή: Thesis
• Γλώσσα: Greek
• Έκδοση: 2008
• Θέματα: Μορφολογία; Επίθημα; Morphology; Suffix; 489.359 2

Στην παρούσα μεταπτυχιακή εργασία εξετάζεται η μορφολογική διαδικασία του υποκορισμού όπως αυτή πραγματώνεται μέσω της παραγωγικής επιθηματοποίησης στη διαλεκτική ποικιλία της ελληνικής σε σύγκριση με την Κοινή Νέα Ελληνική (στο εξής ΚΝΕ). Οι διαλεκτικές ποικιλίες που εξετάζονται, τοποθετούνται γεωγραφικά εκτός του σημερινού ελλαδικού χώρου και είναι το μικρασιατικό ιδίωμα Κυδωνιών (Αϊβαλί) και Μοσχονησίων, η Γκρίκο που ομιλείται στην περιοχή της Απουλίας στη Νότια Ιταλία, τα Ποντιακά και τα Καππαδοκικά. Η μελέτη στηρίζεται σε πρωτογενείς και δευτερογενείς γραπτές πηγές (γραμματικές περιγραφές, παραμύθια, αινίγματα κ.λπ.) και στο διαλεκτικό υλικό προφορικού λόγου του Τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών, το οποίο συλλέγεται τα τελευταία επτά χρόνια. Οι πηγές του διαλεκτικού γλωσσικού υλικού -γραπτές και προφορικές- αποκαλύπτουν μια σειρά αποκλίσεων των διαλέκτων ως προς τις στρατηγικές πραγμάτωσης του υποκορισμού που αφορούν στα εξής: Σε αντίθεση με την Κοινή Νεοελληνική (ΚΝΕ), όπου ο υποκορισμός εμφανίζεται με ποικιλία επιθημάτων, ουσιαστικών και επιθέτων, ο υποκορισμός στις διαλεκτικές ποικιλίες που εξετάζονται, πραγματώνεται με πολύ πιο περιορισμένο αριθμό. Στο μικρασιατικό ιδίωμα των Κυδωνιών και Μοσχονησίων τα επιθήματα που βρίσκονται σε χρήση είναι τα: -ελ’ (π.χ. κουρτσέλ’ < κοριτσέλι ‘κοριτσάκι’) -ουδa (π.χ. κουπιλούδα < κοπελούδα ‘κοπελίτσα’), και σε μικρότερη έκταση –ι (π.χ. πουρτί < πορτί ‘πορτάκι ή πορτούλα’). Αντίστοιχα, στη Γκρίκο τα επιθήματα που βρίσκονται σε χρήση είναι τρία: -edda (π.χ. cateredda < catera ‘θυγατέρα-κόρη’) –uddi (π.χ. anemuddi < anemo ‘άνεμος’) και -a(k)i (π.χ. gratai < gratti ‘κρεββάτι’). Επίσης, στα Καππαδοκικά απαντώνται τα –οκκο /οππο (π.χ. κλουρ-όππο < κλουρ ‘κουλούρι’) -ιτσα (π.χ. γιασκαλ-ίτσα < γιασκάλα ‘δασκάλα’) – ίσκο/-ούσκο/-ούτσκο (π.χ. μικρ-ούσκο / μικρ-ίσκο / μιτσ-ίσκο < μικρό) ενώ τέλος στα Ποντιακά τα: -οπον (π.χ. σκυλ-όπον < σκύλος) –ιτσα (π.χ. γυναικ-ίτζα < γυναίκα) – ιτσ(ος) (π.χ. δαβολ-ίτσος < δαβολος) –ικoς (π.χ. μικρίκος < μικρός) –ι/ουτσικος (π.χ. καμποσ-ούτσικος < καμπόσος). Επιπλέον, σε αντίθεση με την ΚΝΕ όπου παρατηρείται υψηλή εναλλαγή υποκοριστικών επιθημάτων- χαρακτηριστικό το οποίο θεωρείται σύνηθες γνώρισμα του υποκορισμού και απαντάται γενικά στις φυσικές γλώσσες (βλ.Bauer 1983)-, στις διαλέκτους αυτή είτε περιορίζεται στα θηλυκά ουσιαστικά (Αϊβαλί-Μοσχονήσια, Ποντιακά, Καππαδοκικά) είτε απουσιάζει εντελώς (Γκρίκο). Παράλληλα, απαγορευτική είναι στη διαλεκτική ποικιλία της ελληνικής και η συσσώρευση των υποκοριστικών επιθημάτων που απαντάται στην ΚΝΕ (π.χ. μαν- ουλ-ίτσα, μικρ-ούλ-ικ(ος)). Τέλος, παρατηρείται σημαντικός περιορισμός της έκφρασης του γένους. Από τις διαλέκτους που εξετάζονται, τα Καππαδοκικά, το ιδίωμα Κυδωνιών και Μοσχονησίων και η Γκρίκο δεν εμφανίζουν καθόλου υποκοριστικά αρσενικού γένους. Για παράδειγμα τα υποκοριστικά της ΚΝΕ γιατρ- άκ(ος) και Γιανν-άκη(ς) αντικαθίστανται στη διάλεκτο των Κυδωνιών και Μοσχονησίων από τα γιατρέλ’ (< γιατρέλι) και Γιαννέλ’ (< Γιαννέλι). Αντίστοιχα στη Γκρίκο, τα αρσενικά ονόματα δίνουν ουδέτερα υποκοριστικά με το –uddi ή το -a(c)i ανάλογα με την κλιτική τάξη στην οποία βρίσκονται, ενώ στα Καππαδοκικά τα κοινά ουσιαστικά τρέπονται σε ουδέτερα με το –οππο/-οκκο εκτός από τα εμψυχα δισύλλαβα τουρκικής προέλευσης που υποκορίζονται με το θηλυκό –κα (π.χ. τάτα > τατάκα ‘νονός’). Τα Ποντιακά μόνο εμφανίζουν αρσενικά υποκοριστικά αλλά πολύ πιο περιορισμένα απ’ ό,τι στην ΚΝΕ δεδομένου ότι περιορίζονται σε βάσεις που διέπονται από το χαρακτηριστικό [+έμψυχο]. Σε μια προσπάθεια διερεύνησης της παρατηρούμενης γλωσσικής διαφοροποίησης, προτείνουμε ότι ο περιορισμένος αριθμός υποκοριστικών επιθημάτων στις διαλέκτους, η χαμηλή εναλλαγή και η απουσία συσσώρευσής τους μπορεί να ερμηνευθεί ως μια δια-διαλεκτική (“cross-dialectal”) τάση για δημιουργία ελάχιστων μορφολογικών δομών (“morphological minimal structures”). Οι διάλεκτοι δηλαδή αποφεύγουν, εκτός εάν αυτό είναι αναγκαίο, την αλλομορφία σε επίπεδο επιθημάτων, την ποικιλία στην έκφραση του γένους όπως επίσης και την επανάληψη στοιχείων με την ίδια λειτουργία προκειμένου να επιτευχθεί βελτιστοποίηση της γραμματικής (“grammar optimization” βλ. Kiparsky, 1982). Επιπλέον υποστηρίζουμε ότι τα επιθήματα που κυριαρχούν στην παραγωγική μορφολογία των διαλέκτων είναι αυτά που θα θεωρούσαμε ως πλέον αμαρκάριστα - δηλαδή τα επιθήματα ουδετέρου γένους (βλ. Αναστασιάδη, Ράλλη & Χειλά-Μαρκοπούλου 2003, Corbett 1991)- και τα πιο παραγωγικά, δηλαδή τα επιθήματα που υπόκεινται στους λιγότερους περιορισμούς επιλογής βάσεων (“selectional constraints”) Bauer 2001, Plag 1999, 2003)).