| Περίληψη: | Η παρούσα μελέτη έχει σκοπό να αποτυπώσει την υφιστάμενη κατάσταση στο ελληνικό δημοτικό σχολείο σε σχέση με τον πολυτροπικό γραμματισμό των μαθητών στο μάθημα της Γλώσσας. Συγκεκριμένα, εστιάζει στην ανάλυση του τρόπου σχεδιασμού των πολυτροπικών κειμένων από τους μαθητές σε πέντε δραστηριότητες κατασκευής κειμενικών ειδών. Αποτέλεσμα των διαπιστώσεων της έρευνας είναι μια διδακτική παρέμβαση με σκοπό την αξιοποίηση της πολυτροπικότητας στην εκπαιδευτική διαδικασία και την ενδυνάμωση των μαθητών στην κατανόηση κάποιων αρχών της.
Για τη μελέτη του πολυτροπικού γραμματισμού των μαθητών επιλέχτηκε μια ποιοτική έρευνα που θα αναδείκνυε τις λεπτομέρειες του σχεδιασμού των πολυτροπικών κειμένων. Για τον λόγο αυτό ακολουθήθηκε το θεωρητικό πλαίσιο της πολυτροπικής κοινωνικής σημειωτικής και το παράδειγμα των Νέων Σπουδών Γραμματισμού και αξιοποιήθηκε η μεθοδολογία της Εθνογραφίας, μέσα από μία πιο περιορισμένη εκδοχή της, που στους ερευνητικούς κύκλους αποκαλείται εθνογραφική προοπτική (ethnographic perspective). Η συγκεκριμένη προοπτική βοήθησε να μελετήσουμε τις πρακτικές πολυτροπικού γραμματισμού και να εστιάσουμε στον σχεδιασμό των κειμένων σε πέντε δραστηριότητες που κατασκευάστηκαν σποραδικά σε μία σχολική χρονιά.
Το δείγμα της έρευνας προήλθε από δύο δημοτικά σχολεία αστικής περιοχής της Πάτρας. Οι μαθητές πήγαιναν στη Στ΄ τάξη και ήταν στην ηλικία των 11-12 ετών. Η επιλογή της Στ΄ τάξης εξυπηρετούσε δύο στόχους της έρευνας: α) οι μαθητές ήταν ηλικιακά σε θέση να εξηγούν λεπτομερώς τα κείμενα που σχεδίασαν, άρα θα προέκυπταν πλούσια δεδομένα και β) το βιβλίο Γλώσσας της Στ΄ τάξης είχε αρκετές ασκήσεις παραγωγής πολυτροπικών κειμένων, από τις οποίες αντλήσαμε τις πέντε δραστηριότητες που παρακολουθήσαμε.
Τα εργαλεία για τη συλλογή των δεδομένων ήταν: η συμμετοχική παρατήρηση του ερευνητή, οι συνεντεύξεις με τους μαθητές πάνω στα κείμενα που κατασκεύασαν, η ηχογράφηση των συνομιλιών στην τάξη, τα μαθητικά πολυτροπικά κείμενα. Με τη συλλογή δεδομένων από διαφορετικές πηγές επιδιώχθηκε ο τριγωνισμός τους και η μεγαλύτερη αξιοπιστία της έρευνας.
Η ανάλυση των δεδομένων ήταν σύνθετη, με διάφορα αναλυτικά σχήματα, και οργανώθηκε σε τέσσερα κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο έγινε ανάλυση των προγραμμάτων σπουδών της γλώσσας της Στ΄ τάξης και των ενοτήτων που περιλάμβαναν τις δραστηριότητες που μελετήσαμε με τη βοήθεια ενός ευρετικού μοντέλου της Ivanič (2004a), ώστε να εξηγηθεί το γλωσσοδιδακτικό πλαίσιο που διέπει τα βιβλία και να φανεί ο τρόπος που επηρεάζει τον σχεδιασμό των πολυτροπικών κειμενικών ειδών. Στο δεύτερο κεφάλαιο χρησιμοποιήθηκε το θεωρητικό πλαίσιο του Bernstein για τον παιδαγωγικό λόγο. Βάσει αυτού αναλύσαμε και κατηγοριοποιήσαμε τις πρακτικές των δασκάλων κατά τη διδασκαλία των πολυτροπικών κειμενικών ειδών για να φανεί η επιρροή τους στον σχεδιασμό των μαθητών, μέσα από τον διδακτικό και ρυθμιστικό λόγο που άρθρωσαν. Στο τρίτο κεφάλαιο μελετήθηκαν οι πρακτικές πολυτροπικού γραμματισμού των μαθητών κατά τον σχεδιασμό των κειμένων και αναλύθηκαν με ένα μοντέλο της Ivanič (2004b) σε πραγματική διακειμενικότητα (actual intertextuality) και βασισμένη στο έθος διακειμενικότητα (habitual intertextuality). Τέλος, στο τέταρτο κεφάλαιο αναλύθηκαν οι επιτελέσεις των μαθητών στα κείμενα που κατασκεύασαν για να αναδειχτεί ο τρόπος που οργάνωσαν τα κείμενα τους σε πολυτροπικά κειμενικά είδη.
Από τα αποτελέσματα της έρευνας προκύπτει ότι η πολυτροπικότητα είναι υπόρρητο ζήτημα της γλωσσοδιδακτικής προσέγγισης του αναλυτικού προγράμματος. Βέβαια, στα βιβλία συναντώνται σποραδικά στοιχεία πολυτροπικότητας και πολυγραμματισμών, τα οποία αντιμετωπίζονται με έναν εκφραστικό τρόπο τόσο από τους εκπαιδευτικούς όσο και από τους συγγραφείς των βιβλίων. Οι μαθητές σχεδιάζουν το εικονιστικό μέρος των κειμένων επιστρατεύοντας διακειμενικές πρακτικές πολυτροπικού γραμματισμού που φανερώνουν δημιουργικότητα και οργανώνουν τα κείμενα σε κειμενικά είδη μέσα από διαφορετικές οργανώσεις του γραπτού και του εικονιστικού τρόπου. Τα πολυτροπικά κειμενικά είδη οργανώνονται κυρίως βάσει του τρόπου που παρουσιάζεται η κειμενική δομή τους από τους εκπαιδευτικούς στην τάξη.
Βασισμένοι στα ευρήματα της έρευνας σχεδιάσαμε μια διδακτική πρόταση για την πολυτροπικότητα που συμπληρώνει την ισχύουσα γλωσσοδιδακτική προσέγγιση. Κεντρικό χαρακτηριστικό της είναι η συμπερίληψη της διδασκαλίας του χρώματος, της εικόνας, της τυπογραφίας και της σχέσης εικόνας – γραπτού λόγου στο στάδιο της διδασκαλίας που γίνεται η ανοικτή καθοδήγηση των μαθητών στα χαρακτηριστικά των κειμενικών ειδών. Με αυτή την προσπάθεια πιστεύουμε ότι ο σχεδιασμός των πολυτροπικών κειμενικών ειδών καλύπτει όλο το εύρος της σημειωτικής των μαθητών και αναδεικνύει την πολυπλοκότητα των νοημάτων που αποδίδονται μέσα από τους διαφορετικούς τρόπους.
|
|---|
