| Περίληψη: | Στην παρούσα διατριβή μελετούμε τα σκηνικά αντικείμενα της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας. Η ανάλυση αφορά στο σύνολο των σωζόμενων τραγωδιών του Αισχύλου, του Σοφοκλή και του Ευριπίδη. Εστιάσαμε αποκλειστικώς στα κείμενα των έργων και στις προθέσεις των ποιητών και όχι σε υποκειμενικές σκηνοθετικές ερμηνείες των έργων. Αφήσαμε έξω από την τεκμηρίωσή μας τις σχετικές αγγειογραφικές απεικονίσεις, με το σκεπτικό ότι αυτές ενδεχομένως να καθορίστηκαν από τις εικαστικές επιλογές του αγγειογράφου ή από την εικονογραφική παράδοση και επομένως δεν εκφράζουν κατ’ ανάγκη και τη σκηνογραφική απόδοση του ίδιου μύθου από έναν συγκεκριμένο Τραγικό ποιητή. Η δομή της διατριβής διαμορφώθηκε με απώτερο στόχο την ανάδειξη των γενικότερων δραματουργικών τεχνικών που αφορούν στα σκηνικά αντικείμενα, οι οποίες ταξινομούνται σε κατηγορίες με βάση το δραματικό τους στόχο, τα μέσα που χρησιμοποιούν, τη γενικότερη οπτική τους, ή την κλίμακα στην οποία εφαρμόζονται. Στο πρώτο κεφάλαιο εξετάζουμε την αριστοτελική όψη και ταξινομούμε ορθολογικά και με σύγχρονη οπτική τα επιμέρους στοιχεία της όψεως, μέρος της οποίας αποτελούν τα σκηνικά αντικείμενα. Εξετάζουμε τις περιπτώσεις που δεν εμφανίζονται επί σκηνής σημαντικά αντικείμενα του μύθου και τη σημασία των οιονεί σκηνικών αντικειμένων και της λεκτικής σκηνογραφίας. Αναλύουμε τη ρευστότητα των σκηνογραφικών στοιχείων της όψεως και προτείνουμε μια ορθολογική αντιμετώπιση των στοιχείων της όψεως ενός έργου από την πλευρά του μελετητή. Στο δεύτερο κεφάλαιο διακρίνουμε τα σκηνογραφικά στοιχεία της όψεως (σκηνικά αντικείμενα, ενδύματα, σκηνικά και σκηνικοί μηχανισμοί) σε κοινά (που συνεισφέρουν μόνο στην όψη) και σε διαδραστικά (που συνεισφέρουν και στα άλλα κατά ποιόν μέρη, πλην της όψεως). Ακολούθως, αναλύουμε τις ιδιαιτερότητες της όψεως των τριών Τραγικών. Στο τρίτο κεφάλαιο αναλύουμε τη συσχέτιση των σκηνικών αντικειμένων με τα πρόσωπα του έργου μέσα από τέσσερα είδη σχέσεων (προσφορά, διεκδίκηση, πειθώ και τιμωρία) και ταξινομούμε σε υποκατηγορίες τα σκηνικά αντικείμενα που τυπικώς εντάσσονται σε αυτά τα τέσσερα είδη σχέσεων. Στο τέταρτο κεφάλαιο ταξινομούμε τις ιδιότητες των διαδραστικών αντικειμένων σε τρεις μεγάλες κατηγορίες (Τελετουργικόν, Ηθικόν και Δίκαιον). Εξετάζουμε τη σημασία της χρηστικής ιδιότητας και το πότε η ιδιότητα αυτή βρίσκει σκηνική έκφραση. Αναλύουμε τη διαδραστική χρήση του νεκρού σώματος και τη σκηνική εμφάνιση ειδώλων. Διακρίνουμε τα τελετουργικά σκηνικά αντικείμενα με κριτήριο το status με το οποίο αντιμετωπίζονται από τα πρόσωπα του έργου και εστιάζουμε στα αντικείμενα καθημερινής χρήσης, υπό την οπτική ότι αποτελούν έκπτωτα τελετουργικά αντικείμενα. Αναφερόμαστε στη συσχέτιση των εθίμων του γάμου, της ταφής και της θυσίας, καθώς και στα σκηνικά αντικείμενα που τυπικώς σχετίζονται με τα συγκεκριμένα έθιμα. Επίσης εξετάζουμε την εκδήλωση και τη σκηνική αναπαράσταση συναισθημάτων μέσω σκηνικών αντικειμένων. Στο πέμπτο κεφάλαιο αναλύουμε τη σχέση των σκηνικών αντικειμένων με το χρόνο. Με κεντρικό σημείο αναφοράς τη σκηνική εμφάνιση του αντικειμένου, εξετάζουμε τους τρόπους που αυτή προετοιμάζεται στα όσα προηγούνται, καθώς και τους τρόπους με τους οποίους το αντικείμενο επανέρχεται μέσω του λόγου στη σκηνική δράση, έπειτα από τη σκηνική του απομάκρυνση. Αναλύουμε το ιδιαίτερο είδος προαναγγελίας που ονομάζουμε αντεστραμμένο απόηχο και τα σκηνικά αντικείμενα που διαθέτουν μακρινό παρελθόν ή μακρινό μέλλον και που εντάσσονται, αντίστοιχα, σε δράσεις που τοποθετούνται πριν από την έναρξη ή μετά το τέλος του έργου. Επίσης ταξινομούμε τα σκηνικά αντικείμενα που διαθέτουν μεγάλο σκηνικό χρόνο ως προς το χρόνο της σκηνικής τους δράσης και εστιάζουμε στο τόξο του Φιλοκτήτη, που αποτελεί το σκηνικό αντικείμενο με το μεγαλύτερο χρόνο σκηνικής δράσης. Στο έκτο κεφάλαιο αναλύουμε τη χρήση των σκηνικών αντικειμένων ως στοιχείων που οπτικοποιούν κάποια απειλή και συγκεκριμένα είτε τη δημιουργία της είτε την εκτέλεσή της είτε τη ματαίωσή της. Διακρίνουμε τις απειλές σε τρεις κατηγορίες (φανερές, βουβές και αθέατες απειλές) και εστιάζουμε στις πολεμικές απειλές, που πραγματοποιούνται με όπλα πολεμιστών, όπως ξίφη, τόξα, ασπίδες και πανοπλίες. Στο έβδομο κεφάλαιο μελετούμε τις σχέσεις αντίθεσης ή ομοιότητας ανάμεσα στα σκηνικά αντικείμενα του ίδιου έργου (ή τριλογίας) και το δραματουργικό στόχο αυτών των σχέσεων, με στόχο την κατανόηση και την ανάδειξη της όψεως ως παράλληλου πεδίου του έργου το οποίο, σε αρμονία με την πλοκή και με τους χαρακτήρες, είναι σε θέση να συμβάλει, με τον κατάλληλο χειρισμό του από τον ποιητή, στη συνολική ενότητα του έργου. Στο παράρτημα Α, εξετάζουμε την ύπαρξη και τους ενδεχόμενους τρόπους της σκηνικής αναπαράστασης του τάφου του Δαρείου (Πέρσες). Στο παράρτημα Β, αναλύουμε τη διαδραστική αντιμετώπιση του ήχου και τη συσχέτιση του ήχου με την εικόνα και το λόγο.
|
|---|
