Δυναμική της μετανάστευσης των νεαρών σταδίων του χελιού (Anguilla anguilla, L. 1758) στα εσωτερικά νερά της δυτικής Ελλάδας και η αλιευτική του εκμετάλλευση

• Κύριος συγγραφέας: Ζόμπολα, Σπυριδούλα
• Άλλοι συγγραφείς: Κουτσικόπουλος, Κωνσταντίνος
• Μορφή: Thesis
• Γλώσσα: Greek
• Έκδοση: 2009
• Θέματα: Μετανάστευση; Περιβαλλοντικές παράμετροι; Βιομετρία; Χρωματικά στάδια; Αλιευτική παραγωγή; Anguilla anguilla; Migration; Environmental factors; Biometrics; Pigmentation stages; Fisheries production; 597.432

Η δραματική μείωση του αποθέματος του χελιού (Anguilla anguilla L. 1758) σε πανευρωπαϊκό επίπεδο έχει προκαλέσει από τη μια πλευρά, αυξανόμενο ενδιαφέρον για την καλύτερη κατανόηση της βιολογίας και οικολογίας του, και από την άλλη, ανησυχία για το μέλλον του σημαντικού αυτού αλιευτικού πόρου. Ο πρόσφατος κανονισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Council Regulation (EC) No 1100/2007) επιβεβαιώνει την επείγουσα ανάγκη για άμεση λήψη διαχειριστικών μέτρων, με στόχο την αποκατάσταση του αποθέματος. Το χέλι είναι ένα είδος με μεγάλη οικονομική σημασία για την Ελλάδα, επειδή αποτελεί ένα εξαγώγιμο προϊόν υψηλής εμπορικής αξίας. Παρόλα αυτά, οι επιστημονικές μελέτες είναι σπάνιες και αποσπασματικές, τόσο στον ελλαδικό χώρο, όσο και στην ευρύτερη περιοχή της ανατολικής Μεσογείου. Ο σκοπός της παρούσας διατριβής ήταν η ανάλυση της υφιστάμενης αλιευτικής εκμετάλλευσης του χελιού και η μελέτη της δυναμικής εισόδου των νεαρών σταδίων του στα ελληνικά εσωτερικά νερά. Η περιοχή μελέτης παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς βρίσκεται στο ανατολικό όριο της γεωγραφικής κατανομής του είδους. Η ανάλυση των στοιχείων παραγωγής χελιού, που συλλέχθηκαν από το σύνολο της χώρας, δείχνει ότι οι υπάρχουσες χρονοσειρές είναι ελλιπείς, ετερόκλητες και συχνά αντικρουόμενες, οι δε παραγωγές συγκεκριμένων φορέων είναι σοβαρά υπο-εκτιμημένες. Για την ελεύθερη αλιεία υπάρχει σχεδόν παντελής έλλειψη πληροφορίας. Η δυσκολία εύρεσης αξιόπιστης πληροφορίας είναι φανερή, ακόμα και στην περίπτωση της μισθωμένης (δημόσια ιχθυοτροφεία), που υποχρεούται στη δήλωση της παραγωγής. Το πρότυπο εκμετάλλευσης εμφανίζει έντονο τοπικό χαρακτήρα με μεγάλη ετερογένεια (εντονότερο στα μεταβατικά και λιγότερο στα εσωτερικά και θαλάσσια νερά). Η αλιεία χελιού στην Ελλάδα βασίζεται κύρια στο στάδιο του ασημόχελου και είναι εποχική (Νοέμβριος-Φεβρουάριος). Από την ανάλυση των δεδομένων αποκαλύφθηκε σημαντική πτωτική τάση της παραγωγής από τις αρχές της δεκαετίας του ‘80. Η τάση αυτή συμπίπτει με την έντονη μείωση της παραγωγής των χωρών της δυτικής Ευρώπης, γεγονός, που μπορεί να σημαίνει ότι και τα δικά μας αποθέματα ακολούθησαν τις γενικότερες αλλαγές. Ωστόσο, τα δεδομένα αυτά δεν επιτρέπουν την εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων, καθώς, η ποιότητά τους είναι αμφισβητούμενη και συνεπώς τα στοιχεία αυτά σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως ενδεικτικά του δυναμικού της ελληνικής παραγωγής χελιού. Το πρόβλημα της αξιοπιστίας των δεδομένων είναι κοινό για τις περισσότερες χώρες της Ευρώπης και ως εκ τούτου έχει αναγνωριστεί η ανάγκη οργάνωσης ενός διεθνούς συστήματος παρακολούθησης. Για τη μελέτη της δυναμικής εισόδου των γυαλόχελων στα ελληνικά νερά, καθώς και των βιολογικών χαρακτηριστικών τους (βιομετρία και χρωματικά στάδια), πραγματοποιήθηκε πειραματική αλιεία, με τη χρήση βολκών από το 1998 έως το 2000 και από το 2001 έως το 2002. Η μελέτη έγινε σε δύο περιοχές της δυτικής Ελλάδας με διαφορετικά γεωμορφολογικά και υδρολογικά χαρακτηριστικά, στο έλος της Σαγιάδας και στις εκβολές του Αλφειού. Τα αποτελέσματα αυτά συγκρίθηκαν με τα αντίστοιχα για τον Ατλαντικό, καθώς το εύρος της παλίρροιας στη Μεσόγειο είναι περιορισμένο, σε αντίθεση με τις ακτές του Ατλαντικού, όπου έχει αποδειχθεί ότι η μετανάστευση ελέγχεται, κυρίως από τον παλιρροιακό κύκλο. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της μελέτης, η κύρια εποχή εισόδου των γυαλόχελων στα εσωτερικά νερά της Ελλάδας είναι μεταξύ Δεκεμβρίου και Μαρτίου (80% των συλλήψεων). Το εποχικό αυτό πρότυπο είναι παρόμοιο με εκείνο στις ατλαντικές ακτές της ΝΔ Ευρώπης, παρά τη μεγαλύτερη απόσταση των ελληνικών ακτών από τα υποτιθέμενα πεδία ωοτοκίας. Το εποχικό πρότυπο μετανάστευσης, ωστόσο, μεταβάλλεται σε μικρές χωρικές κλίμακες. Οι συλλήψεις γυαλόχελου στο έλος της Σαγιάδας αρχίζουν ένα μήνα νωρίτερα από ότι στον Αλφειό και επίσης, εμφανίζουν διαφορετικό μέγιστο, η Σαγιάδα τον Δεκέμβριο και ο Αλφειός τον Φεβρουάριο. Οι διαφορές αυτές, φαίνεται να συνδέονται με τις ιδιαίτερες τοπικές περιβαλλοντικές συνθήκες (έλος και ποταμός αντίστοιχα). Η ανάλυση των δεδομένων αποκάλυψε ότι η μετανάστευση γίνεται κατά κύματα, με περίοδο από 5 έως 40 ημέρες, και επηρεάζεται από περιβαλλοντικούς παράγοντες, όπως είναι η θερμοκρασία του νερού, η ατμοσφαιρική πίεση, η βροχή και το φως της σελήνης. Το συνολικό πρότυπο, όμως, εμφανίζεται πολύπλοκο και εξαρτώμενο από τη συνέργεια διαφορετικών παραγόντων. Το μέγεθος του γυαλόχελου (μέση τιμή μήκους: 6,02 cm ± 0,34 SD και βάρους: 0,19 g ± 0,05 SD) στις ελληνικές ακτές είναι μικρότερο από εκείνο των ατλαντικών ακτών, αλλά εντάσσεται στο εύρος τιμών που έχουν καταγραφεί για τη Μεσόγειο. Επίσης, εποχική τάση μείωσης εντοπίστηκε στο μέσο μήκος (έως 5%) και βάρος, με τη μείωση του βάρους (έως 45%) να είναι εντονότερη. Η ανάλυση των χρωματικών σταδίων (pigmentation stages) στα γυαλόχελα έδειξε εποχική διαφοροποίηση, παρόμοια με εκείνη των ατλαντικών ακτών. Αντίθετα, τα γυαλόχελα VB σταδίου (διάφανα χωρίς μελανοφόρα) αποτελούν μικρό ποσοστό (<30%) των συλλήψεων στις ελληνικές ακτές, σε σχέση με τη ΝΔ Ευρώπη, όπου κυριαρχούν (>80%) κατά τη μέγιστη άνοδό τους στα ποτάμια, υποδεικνύοντας καθυστερημένη άνοδο στα ελληνικά εσωτερικά νερά μετά τη μεταμόρφωση. Επιπλέον, τα πειράματα, που είχαν στόχο τη διερεύνηση των δυνατοτήτων εκτροφής του γυαλόχελου, που αλιεύθηκε σε ελληνικά ποτάμια, έδειξαν ότι οι ρυθμοί επιβίωσης (96%) και αύξησης (SGR 3,6) είναι ικανοποιητικοί. Η μετατρεψιμότητα της τροφής κυμάνθηκε σε φυσιολογικές τιμές για τόσο μικρά στάδια. Τα αποτελέσματα αυτά δείχνουν ότι η αλιεία και εκτροφή γυαλόχελου μπορούν να ενσωματωθούν σε ένα γενικότερο διαχειριστικό πλαίσιο για το χέλι στη χώρα. Η πολυπλοκότητα του κύκλου ζωής του είδους και η έλλειψη αξιόπιστων στοιχείων για τα χαρακτηριστικά του αποθέματος, δυσκολεύουν τη λήψη απαραίτητων (υποχρέωση εφαρμογής του κοινοτικού κανονισμού) αποτελεσματικών διαχειριστικών μέτρων, όμως, οι πιέσεις έχουν αυξηθεί και οι εμπλεκόμενοι φορείς αναγκάζονται να οδηγηθούν σε ενέργειες και αποφασιστική λήψη μέτρων. Η παρούσα μελέτη παρέχει στοιχεία, που μπορούν να αποτελέσουν τη βάση για την οργάνωση ενός συστήματος παρακολούθησης, τόσο της αλιευτικής εκμετάλλευσης, όσο και της στρατολόγησης του χελιού, σε μια περιοχή, όπου η επιστημονική πληροφορία είναι περιορισμένη.