Σκηνικά ζητήματα στον "Αίαντα" του Σοφοκλή

• Κύριος συγγραφέας: Παπαηλιόπουλος, Δημήτριος
• Άλλοι συγγραφείς: Papailiopoulos, Dimitrios
• Γλώσσα: Greek
• Έκδοση: 2023
• Θέματα: Αίας; Σοφοκλής; Σκηνικά ζητήματα; Ajax; Sophocles; Stage problems

Το πρώτο ζήτημα το οποίο θα αναλύσω στην εργασία αφορά τις εισόδους και τις εξόδους των υποκριτών και του Χορού, στον και από τον σκηνικό χώρο καθ’ όλη τη διάρκεια της πρώτης παράστασης. Επέλεξα να ασχοληθώ αρχικά με αυτό το θέμα, γιατί κρίνω πως είναι αναγκαίο να αναλυθεί ο τρόπος με τον οποίο αποφασίζει ο δραματικός ποιητής να χρησιμοποιήσει τους υποκριτές που είχε στη διάθεσή του, για να επιτύχει το δραματουργικό και σκηνικό αποτέλεσμα που επιθυμεί. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι παρακάτω θα ακολουθήσει μια απλή παράθεση των εισόδων και των εξόδων των υποκριτών στον σκηνικό χώρο. Αντίθετα, θα αξιολογήσω κάθε φορά τον σκηνικό χώρο που επιλέγει ο ποιητής να τοποθετήσει τον υποκριτή του, όσα έχουν ειπωθεί νωρίτερα αλλά και όσα πρόκειται να ακολουθήσουν, καθώς και τον αντίκτυπο που έχει κάθε φορά η εκάστοτε επιλογή στην εξέλιξη της πλοκής της τραγωδίας. Εξαιτίας της πολυπλοκότητας που παρουσιάζει αυτή η τραγωδία, έχουν διατυπωθεί πάρα πολλές διαφορετικές θέσεις σχετικά με τον τρόπο που είχε επιλέξει να χρησιμοποιήσει τους υποκριτές του ο Σοφοκλής. Αφού παρουσιαστούν οι είσοδοι και οι έξοδοι οι οποίες πραγματοποιούνται στην τραγωδία, θα συνεχίσω με τη σκηνική ανάλυση συγκεκριμένων χωρίων στα οποία εντοπίζονται σκηνικά προβλήματα. Το πρώτο σκηνικό ζήτημα με το οποίο θα ασχοληθώ, είναι η εμφάνιση της θεάς Αθηνάς στον Πρόλογο της τραγωδίας. Το ερώτημα που γεννάται από αυτή την εμφάνιση αφορά την τοποθέτηση της θεάς μέσα στον σκηνικό χώρο. Οι απόψεις που έχουν διατυπωθεί κατά καιρούς για αυτό το σκηνικό πρόβλημα είναι κυρίως δύο διαφορετικές. Παρακάτω θα παρουσιάσω όσα έχουν υποστηριχθεί από τους μελετητές για αυτό το θέμα και, στη συνέχεια, έχοντας πάντα κατά νου το έτος διδασκαλίας καθώς και το σκηνικό χώρο του θεάτρου, θα αξιολογήσω τις απόψεις αυτές και θα εκτιμήσω ποια από όλες αυτές πιθανόν βρίσκεται πιο κοντά στην αλήθεια. Στο τελευταίο μέρος της εργασίας, θα με απασχολήσει το κεντρικό γεγονός της τραγωδίας, η αυτοκτονία δηλαδή του Αίαντα. Στη σύγχρονη εποχή η αυτοκτονία ενός ήρωα επί σκηνής δεν θεωρείται μια δράση που θα μπορούσε να δημιουργήσει προβλήματα ως προς τη σκηνική της απόδοση. Κάτι τέτοιο όμως δεν ισχύει για τις παραστάσεις της αρχαιότητας. Οι συμβάσεις του αρχαίου ελληνικού θεάτρου καθιστούσαν μη επιτρεπτή την παρουσίαση βίαιων πράξεων επί σκηνής. Επομένως το ερώτημα που προκύπτει, και στο οποίο θα κληθώ να απαντήσω, είναι με ποιον τρόπο επέλεξε ο Σοφοκλής να χειριστεί αυτή τη σκηνή της τραγωδίας του. Αδιαφόρησε πλήρως για τις συμβάσεις του θεάτρου και παρουσίασε στο κοινό του αυτό που επιθυμούσε; Ή απλά συμβιβάστηκε και αποφάσισε να καταστρέψει τη θεατρική ψευδαίσθηση, προκειμένου να μην προκαλέσει τους συμπολίτες του; Για ποιον λόγο δεν έκανε χρήση ενός αγγελιαφόρου, όπως συνήθιζαν να κάνουν οι δραματικοί ποιητές εκείνη την εποχή, προκειμένου να λύσει το πρόβλημα της γνωστοποίησης της αυτοκτονίας του ήρωα; Όλα αυτά τα ερωτήματα χρήζουν άμεσης απάντησης, προκειμένου να γίνει όσο το δυνατόν καλύτερη προσέγγιση της πιθανότερης εκδοχής την οποία αποφάσισε να χρησιμοποιήσει ο Σοφοκλής. Έχοντας λοιπόν όλα αυτά τα ερωτήματα κατά νου, παρακάτω θα γίνει προσπάθεια να προσεγγιστεί με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ακρίβεια η σκηνοθετική παρουσίαση της αυτοκτονίας επί σκηνής. Καθοριστικό ρόλο σε αυτή την προσπάθεια θα διαδραματίσουν οι αναφορές που θα γίνουν στις απόψεις που έχουν διατυπωθεί από τους μελετητές του αρχαίου δράματος σχετικά με αυτό το ζήτημα. Η πολυπλοκότητα του ζητήματος που χρήζει απάντησης έχει οδηγήσει και στη διατύπωση πάρα πολλών και διαφορετικών μεταξύ τους απόψεων. Κάθε φορά θα αξιολογώ κάθε μια από αυτές και στην συνέχεια θα κρίνω τις πιθανότητες που είχε να ανταποκρίνεται στην τότε πραγματικότητα.