Η χρήση του Ησιόδου από τον Πλάτωνα στους πρώιμους και μέσους διαλόγους

• Κύριος συγγραφέας: Βάλβης-Γερογιάννης, Μάριος
• Άλλοι συγγραφείς: Ράγκος, Σπυρίδων
• Μορφή: Thesis
• Γλώσσα: Greek
• Έκδοση: 2012
• Θέματα: Ησίοδος; Πλάτων; Hesiod; Plato; 184

Στην παρούσα εργασία εξετάζονται οι τρόποι με τους οποίους ο Πλάτων χρησιμοποίησε τον αρχαϊκό επικό ποιητή Ησίοδο κατά την πρώιμη και μέση περίοδο του φιλοσοφικού του έργου. Κύριο αντικείμενο εστίασης της ερευνητικής διαδικασίας απετέλεσαν οι διάλογοι στους οποίους απαντούν παραθέσεις ησιόδειων στίχων, καθώς και αναφορές (όχι verbatim παραθέσεις) που αφορούν είτε τον ίδιο τον ποιητή είτε πτυχές του έργου του. Παρουσιάζει ενδιαφέρον το γεγονός ότι οι μεν παραθέσεις είναι ειλημμένες πρωτίστως από τα Έργα και Ημέραι, οι δε αναφορές στον ποιητή και σε θέματα των επών του από τη Θεογονία. Πιθανότατα ο διδακτικός –και άρα γνωμολογικός– χαρακτήρας των Έργων ευθύνεται για αυτήν τη διαφορά προσέγγισης των δύο επών από την πλευρά των ομιλούντων προσώπων στους πλατωνικούς διαλόγους: ιδιαίτερα οι σοφιστικοί κύκλοι στην κλασική Αθήνα συνήθιζαν να κάνουν χρήση απομονωμένων από τα αρχικά συμφραζόμενα φράσεων από το συγκεκριμένο διδακτικό έπος. Αυτές οι φράσεις, πλέον, είχαν αποκτήσει τη βαρύτητα γνωμικών. Συχνότατα ο Πλάτων στηλίτευσε την ανωτέρω πρακτική των σοφιστών, οι οποίοι τις περισσότερες φορές παρουσιάζονται από τον συγγραφέα να επικαλούνται την ποιητική αυθεντία του Ησιόδου (δευτέρου μετά τον Όμηρο) προκειμένου να προσδώσουν κύρος σε μια φιλοσοφικώς αναληθή πρόταση. Κατά ένα γενικό σχήμα, και η θεογονική ποίηση του Ησιόδου επικρίνεται από τον Πλάτωνα. Η κορύφωση της φιλοσοφικής δριμύτητας απέναντι στην αρχαϊκή θεογονική σκέψη εντοπίζεται στο δεύτερο βιβλίο της Πολιτείας, όπου ο Σωκράτης υποστηρίζει διαρρήδην ότι ο Ησίοδος εξιστόρησε το πιο μεγάλο και ηθικά επιβλαβές ψέμα, όταν αφηγείτο τις πράξεις βίας κατά τα στάδια διαδοχής της θεϊκής βασιλείας. Τέτοιοι στίχοι πρέπει να θεωρηθούν καθ’ ολοκληρίαν αποβλητέοι από την ιδεατή εκπαίδευση των φυλάκων της Καλλίπολης˙ προβάλλουν μια εικόνα της θεϊκής σφαίρας που πόρρω απέχει από τον πλατωνικό πανάγαθο θεό. Το υλικό της Θεογονίας φαίνεται να εκτιμάται από τον Πλάτωνα μόνον όταν μας προσφέρει γενεαλογήσεις θεοτήτων με τρόπο που φαίνεται να έχει μερίδιο αληθείας. Σε τέτοιες περιπτώσεις, όπως είναι φυσικό, η φιλοσοφική έρευνα δεν μπορεί να αποδειχθεί χρήσιμη εξαιτίας της μεγάλης παλαιότητας των γεγονότων. Ο Πλάτων, όμως, πέρα από την αρνητική κριτική που άσκησε στον Ησίοδο, ενίοτε φαίνεται να επηρεάστηκε και από αυτόν σε όχι αμελητέο βαθμό, στο πλαίσιο ορισμένων διαλόγων. Παράδειγμα αποτελεί ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιεί τον μύθο των ανθρώπινων γενών από τα Έργα στην Πολιτεία. Τέτοιες περιπτώσεις επίδρασης του φιλοσόφου από τον αρχαϊκό ποιητή φέρουν μεγάλο ενδιαφέρον για την πληρέστερη ερμηνεία ερμηνεία του πλατωνικού έργου.