Η περίπτωση Baltasar Gracián y Morales

• Κύριος συγγραφέας: Αθήνη, Στέση
• Άλλοι συγγραφείς: Athini, Stessi
• Μορφή: Conference (paper)
• Γλώσσα: Greek
• Έκδοση: 2016
• Θέματα: Άλκης Αγγέλου; Νικόλαος Μαυροκορδάτος; El Criticón; Nicolaos Mavrocordatos

Εξετάζονται οι ελληνικές τύχες και οι όροι πρόσληψης του ισπανού ιησουίτη συγγραφέα Baltasar Gracián y Moralès από τη δεύτερη δεκαετία του 18ου αιώνα ώς τη δεύτερη δεκαετία του 19ου αιώνα. Τα γνωστά στοιχεία για την παρουσία του σημαντικού αυτού εκπροσώπου του Κονσεπτισμού και του Μπαρόκ στην ελληνική γραμματεία περιορίζονταν στις νεοελληνικές εκφορές του μυθιστορήματος El Critcòn, που χρονολογούνται από το 1754 έως το 1800. Στη μελέτη τεκμηριώνεται ότι η διείσδυση του Gracián τοποθετείται στις αρχές της τρίτης δεκαετίας του 18ου αιώνα, μέσα από την παρουσία της συλλογής αποφθεγμάτων Oráculo Manual (σε γαλλική και ιταλική μετάφραση) στη βιβλιοθήκη των πρώτων Μαυροκορδάτων. Επίσης, σε φαναριώτικο κώδικα (Ms italo-grec 15) εντοπίζεται μετάφραση του πρώτου αποφθέγματος, η οποία συνοδεύεται από επεξηγηματικά σχόλια στα ελληνικά και στα καραμανλίδικα. Υποστηρίζεται ότι το απόφθεγμα και ο σχολιασμός του –δημοσιεύεται μεταγραφή– εντάσσονται στο πλαίσιο της διδακτικής πράξης. Στη συνέχεια, εξετάζεται η χειρόγραφη μεταφραστική παράδοση του μυθιστορήματος. Από την αυτοψία ελέγχονται ως ανακριβείς παλαιότερες απόψεις που είχαν διατυπωθεί σχετικά με τη σχέση των χειρογράφων και τους μεταφραστές τους. Διευκρινίζεται ότι κατά το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα έγιναν δύο μεταφραστικές δοκιμές, εκ των οποίων η πρώτη (μετάφραση Ι. Ράλλη) πέρασε στο έντυπο το 1800. Η ένταξη της μετάφρασης αυτής, σε κοινό τόμο με τη μετάφραση του Some Thoughts Concerning Education του John Locke κάτω από τον τίτλο Παιδαγωγία, υποδεικνύει την πρόσληψη του μυθιστορήματος μέσα από την παιδαγωγική-διδακτική του διάσταση. Αντίθετα, σύμφωνα με τα στοιχεία που προσκομίζονται, κατά τις δύο πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα, η προσοχή στράφηκε σε άλλες όψεις του μυθιστορήματος: ο σκιαθίτης Επιφάνιος/ Στέφανος Δημητριάδης με αφετηρία το 13ο κεφάλαιο του πρώτου μέρους του μυθιστορήματος κατασκευάζει ένα λογοτεχνικό «παστίτσιο» με έντονη σατιρική και κριτική διάσταση, ενώ ο Διονύσιος Φωτεινός, ο οποίος είχε ολοκληρώσει συνολική μετάφραση του έργου (παραμένει ανεύρετη), φαίνεται να έλκεται από τη μισογυνική του διάσταση. Ο Gracián αποτελεί ένα σχετικά αργοπορημένο, αλλά ελκυστικό δείγμα της παρουσίας του Μπαρόκ στη νεοελληνική γραμματεία.